بھارتی کسانوں کی موجودہ تحریک نے جن انقلابی کاموں کی بنیاد رکھی ان میں ایک ’ٹرالی ٹائمز‘ بھی ہے۔ پنجابی زبان میں نکلنے والا یہ اخبار کیا ہے، اس بارے میں اس لنک پر پڑھئے۔ گورمکھی میں شائع ہونے والے اس اخبار کے بعض مضامین کو شاہ مکھی رسم الخط میں قارئین جدوجہد کے لئے سلسلہ وار پیش کیا جا رہا ہے۔ ان مضامین کو شاہ مکھی میں ورندر سنگھ، سارہ کاظمی، وقاص بٹ، علی شیر اور شمس رحمان نے ڈھالا ہے۔ آج اس سلسلے کا ساتواں حصہ پیش کیا جا رہا ہے۔ آج تین مضامین پیش کئے جا رہے ہیں۔
کرتی کسان مورچیاں وچ عورتاں دی حصیداری
ہرندر بندو نال سنگیت طور دی گل بات
لکھتی روپ: جسدیپ سنگھ
بیبیاں سنگھرش دا اسدھے روپ وچ حصہ ہمیشہ رہندیاں ہن۔ پر کسان مورچے وچ اوہناں دے سدھے روپ وچ آؤن دا کارن جتھیبندیاں دی گھالنا ہے۔ ہرندر بندو بھا. کہ. یو. اے. اگراہاں دے استری ونگ دے صوبہ پدھری آگوْ ہن۔ اوہ پچھلے تیہہ سالاں توں کرتی کساناں دے حقاں لئی لڑ رہے ہن۔ جدوں میں اوہناں نوں فون کیتا تاں اوہ سویر دیاں میٹنگاں لئی تیار ہو رہے سن۔ ایہہ گل بات اوسے تیاری دوران ہوئی۔
1950 دے دھاکے وچ زمین ملی سی اتے ہن جدوں نویں کارپوریٹ بسویدارمڑ نویں مظاہرے بناؤن دی تاک وچ ہن۔۔ اوہ اتہاس دے اس پٹھے چکر نوں موڑن لئی ڈٹے ہوئے ہن۔
لوکڈاؤن دے چار پنج مہینیاں دوران بندو جی نے چار ضلعیاں دی سمپورن پردھانگی دی ذمہ واری لئی، جس وچ ایہنا نے نویاں اکائیاں بناؤن دا، میٹنگاں کرواؤن دا کم کیتا۔ جس وچ اوہناں نوں ایہہ کدے نہیں محسوس ہویا کہ اک آگوْ عورت ہون کرکے اوہناں دی گلّ نہیں سنی جا رہی۔ مرد اس گلّ تے مان محسوس کردے ہن کے اوہناں دی جتھیبندی وچ اجیہی آگوْ عورت ہے اتے عورتاں نوں ایہہ یقین ہندا ہے کہ اوہناں واسطے لیڈرشپ وچ اگے جان وچ اوہناں دا عورت ہونا رکاوٹ نہیں ہے۔
کرتی لہر دی وارث
امولک سنگھ، ٹیکری مورچہ
کھیتی قنوناں خلاف دلی دیاں سڑکاں تے چل رہے سنگرام وچ عورتاں دے قافلے سمیت پجی سریندر کماری کوچھڑ نے وکھ وکھ مورچیاں دیاں تنگ گلیاں وچیں گزرے جیون سنگرام دے املّ ورقے سانجھے کیتے۔ مورچے اتے پجدیاں ہی ٹپنی کیتی: ’میں جہڑے درش اپنے نیناں نال1943-44 وچ دیکھے، اج اک وار پھر اوہی جھلکیاں ساڈے سنمکھّ ہن‘۔ اوہ چنتا ظاہر کردی ہے کہ جے نویں قانوناں دا ہلاّ نہ پچھاڑیا تاں روٹی، روزی، زمین، جنگل، جل، جیون دیاں مڈھلیاں لوڑاں توں وروے لوک کنگالی دے ساگر ’چ ڈبو کے موت دے منہ دھکے جانگے‘۔
دلی مورچے تے ٹرالیاں، جھگیاں، کھلھے امبر ہیٹھ سڑکاں اتے پل پل بل رہیاں عورتاں، بزرگاں، گبھروآں، مٹیاراں نال سریندر نال گیا وکیلاں، پروفیسراں، رنگ کرمیاں دا جتھا ایہناں سنگرامیاں دے صبر، سرڑ، ٹیم-ورق اتے ضابطے توں بے حدّ پربھاوت ہویا اپنے پربھاو سانجھے کردیاں دسدا ہے کہ اوہ زندگی-موتدگی دا گھول سمجھ کے دلی دیاں سڑکاں اپر نترے ہن۔ سریندر نے جویں 1944 وچ جھگیاں وچ جاندے غدری، کرتی آگوآں نوں دیکھیا، اسے طرحاں دلی مورچے تے جتھیبندی دے آگوآں نوں میٹنگاں، وچار-چرچاواں اتے ریلیاں کر کے چیتن کردیاں دیکھ کے جاپیا کہ اج لکھیا جا رہیا اتہاس، بیتے اتہاس دی اتے آؤن والے کل دے اتہاس دی خوبصورت لڑی بن کے نکھردا پرتیت ہو رہا ہے۔
غدری جھنڈا
ایہہ میرا (غدری) جھنڈا جی۔ ایہہ میں لایا۔ میری 83 سال عمر آ جی۔ 47 میں ویکھیا۔ سنّ 47 وچ میں مسلمان آپدے گھرے بیٹھائے، لکو کے رکھے۔ پھیر جدوں پاسے دے پنڈاں والے آ گئے اتے اوہناں کیہا ”توں کہندے مسلماناں نوں روٹی دئی جاناں، گھرے بیٹھائی بیٹھاں۔ تینوں مار دیانگے۔ میں کیہا مار دیو۔ روٹی تاں دینی ہے۔ بھکھے بیٹھے نے وچارے“۔
ایہہ بول باپو جوگندر سنگھ جی دے ہن۔ جدوں اسیں ایہناں دی ٹرالی تے غدری جھنڈا ویکھ کے ایہناں نال گل بات کرنی چاہی تاں باپو جی نے دل کھول کے اپنی زندگی دے تجربے بیان کیتے۔
47 دی ونڈ توں لیکے اج دے کسان مزدور اندولن تکّ شاید ہی کوئی ایہو جیہا سنگھرش ہووے جہدے وچ باپو جی نے ناں یوگدان پایا ہووے۔
47 ویلے باپو نے اک مسلمان دی جان بچاؤن لئی لکا کے رکھیا اتے اوہدی روٹی دا انتظام کردے رہے۔ باپو جی اوہناں نوں ’تایا‘ کہندے سن۔ ’تائے‘ دا اپنا کوئی بچہ نہیں سی تے اوہ باپو جی نال بہت موہ-پریم کردے سن۔
باپو جی نے بھجیاں اکھاں نال دسیا کہ جدوں لاگلے پنڈاں والیاں نوں ایہہ گلّ پتہ لگی تاں اوہناں نے ’تائے‘ دا باپو جی دیاں اکھاں سامنے بے رحمی نال قتل کر دتا۔
”میں سیاسی پارٹیاں دے مورچے دوران بہادرگڑھ قلعے چ ڈیڈھ مہینہ قید وی کٹی۔ منجیت دھنیر نوں بری کراؤن ویلے میں 40 دن برنالہ جیل دے باہر دھرنے تے بیٹھاں۔ شاہین باغ وی میں 6 دن لائے“۔
باپو جی نے دسیا کہ شاہین باغ مسلماناں نے اوہناں دی بہت سیوا کیتی۔ جد رات نوں ستیاں پیاں نوں لوئی چ ٹھنڈ لگی تاں اک لمبی جوان برقعے والی مسلمان عورت نے اناں اتے رجائی پا دتی اتے کیہا ”باپو جی تسیں کمب رہے سی۔ اس کرکے تہاڈے اتے رجائی پا دتی ہے“۔
اس کسان مزدور مورچے وچ وی باپو جی پہلیاں وچ پہنچے ہن۔ ”ہن تے اسیں مودی نال لڑدے ہاں کہ ساڈی کیوں زمین کھونہدا ہیں؟ ایہہ زمین ساڈے بچیاں دی ہے۔ ساڈے پیو-دادیاں دی ہے۔ اوہ ساڈے لئی چھڈّ گئے اسیں (بچیاں لئی) چھڈّ جاواں گے۔ تے ایہہ کھوہن لگا۔ پھیر ساڈا گزارا کداں ہونا؟“
