بھارتی کسانوں کی موجودہ تحریک نے جن انقلابی کاموں کی بنیاد رکھی ان میں ایک ’ٹرالی ٹائمز‘ بھی ہے۔ پنجابی زبان میں نکلنے والا یہ اخبار کیا ہے، اس بارے میں اس لنک پر پڑھئے۔ گورمکھی میں شائع ہونے والے اس اخبار کے بعض مضامین کو شاہ مکھی رسم الخط میں قارئین جدوجہد کے لئے سلسلہ وار پیش کیا جا رہا ہے۔ ان مضامین کو شاہ مکھی میں ورندر سنگھ، سارہ کاظمی، وقاص بٹ، علی شیر اور شمس رحمان نے ڈھالا ہے۔ آج اس سلسلے کا آٹھواں اور آخری حصہ پیش کیا جا رہا ہے۔
سوچدا پنجاب
ہر منجیت سنگھ
کدے-کدے ا یویں لگدا جے ساری دنیا دا زور دیس پنجاب نوں ساجن تے ہی لگیا رہیا؛ بلکہ ’ہن‘ وی لگیا ہویا اے، جویں سارا جگّ اپنے کم-کاج چھڈکے پنجاب نوں ہی گھڑ-تراش رہیا اے۔
’پنجاب ‘شبد جویں ’شہادت‘ دا دوجا ناں بن گیا ہے۔ اپنی جاچے دنیا پنجاب نوں بھن دی-توڑدی رہی پر حکمران طبقے نوں پتہ نہیں سی کہ اصلیت وچّ سمیں دی ہکّ اتے کجھ ڈونگھا اکریا جا رہیا اے، اتے ایس بھنّ-توڑ وچوں اک شاہ-فقیر پنجاب نالو-نالو کھڑا ہو رہیا اے۔ پنجاب دی گردن تے سٹّ مارن والا لشکر پنجاب دی اتوڑ پنجابیت نوں ہور تگڑا کر دا گیا۔ کوہ نور ہیرا بھاویں اوہ اپنے سر ‘تے جڑ کے لے گئے پر کوہ نور توں وی مہنگی اوہدی لشک ساڈیاں اکھاں وچّ ای چھڈّ گئے۔
پنجاب ہے کی؟ نہ صرف دریا، نہ پہاڑ، نہ میدان۔ نہ کویتا، نہ گیت، نہ کوئی کہانی۔ چالاں چلدے، چترائی وکھاندے دماغاں نوں شاید ایہہ نہیں پتہ کہ پنجابیاں لئی پنجاب دریا سندھ توں جمنا پارتیکر زمینی خطہ ای نہیں، سگوں پنجابیاں نوں اوہناں دے کڑتے وچ سادہ تے آپ ای پیا وٹّ وی پنجاب ای لگدا ہے۔ پھٹ رہے پتیاں تے لمکدیاں ویلاں وچوں سانوں پنجاب ہی دسداہے۔ بابے فرید دی درگاہ ’وچ اگدے ڈیلیاں وچوں اسیں پنجاب نوں ہی لبھدے رہے۔ بھائی گھنیے دی مشق وچوں چیوندے پانیاں توں لے کے بابے دیپ سنگھ دے کھنڈے وچوں سمدی اگّ تیکر پنجاب توں سوا ہور ہے وی کی؟ ساڈے لئی تاں چولاں دا اوہ دانہ وی پنجاب ہی ہے جیہڑا جوگی ہویا پورن لونا دی تلی تے دھردا ہے۔ دسو کی کریئے؟
مکدی گلّ پنجاب، دھرتی توں لے کے ان دیکھے اسماناں تیکر پھیلی خالص لہو دی ٹکسال ہے۔ پر ہاں، ساڈے متھیاں وچ ساڈے آپو-اپنے طریقے نال سرجیا-بنایا، سمایا پنجاب دا اک ذاتی مطلب ضرور لشکدا ہووے اتے ایہہ سارے مطلب تے معنی کسے نہ کسے ذریعے جڑدے رہن اتے آپس وچّ سہج سبھا جذ ب ہوندے رہن۔ ایہی سانجھامطلب اڈدی دھوڑ دے بے شمار ذریاں وچوں اک نہ اک دن اپنی لشکدی وڈیائی نال ظاہر ہو جاندا ہے۔
نرے پرے لفظی معنیاں تے کچے جذبات ‘توں باہر جھاک کے ’پنجاب‘ دا کوئی اصلی مطلب ساڈے سریر دا سوما بنے۔ سنجیدگی تے عاجزی ساڈے لہو دا ہی کوئی روپ ہو جاون۔ کیوں جو ہسدے-گاوندے، کھیڈدے، کوڈیاں پاوندے پنجاب دے نال-نال سانوں ‘سوچدا پنجاب’ وی تاں چاہیدا ہے۔
براڑی میدان وچ کسانی دا جھنڈا
سرمن، براڑی مورچہ
”25 نومبرنوں جد اسیں پنڈاں توں چلے سی تاں سوچیا نہیں سی کہ ایہہ سنگھرش اتنا وڈا روپ دھار لویگا، شانتمئی طریقے نال چلیگا اتے لوکاں دا سہیوگ وی اینا زیادہ ملیگا۔ اسیں ٹرے اتے ٹیکری بارڈر راہیں دلی وچّ داخل ہوئے۔ اسیں پچھوں ہی ہریانے وچّ لائیاں روکاں توڑدے آ رہے سی اتے اسے طرحاں ٹیکری بارڈر تے لگی روک توڑ کے دلی وچّ داخل ہوئے۔ اسیں اس دودھا وچّ براڑی میدان وچّ آ کے اکٹھے ہو گئے کہ سارے کسان اتھے ہی اکٹھے ہو رہے سن۔ پر جد اسیں اتھے پہنچے تاں سانوں گڑبڑی لگی اتے اسیں اپنے پچھلے ساتھیاں نوں سچیت کیتا اتے اتھے آون توں منع کیتا۔ پر اسیں اتھے ہی رہِ گئے۔ گلّ ایہہ وی ہوئی ہے کہ سرکار نے سانوں دلی وچّ داخل ہون توں ڈکن لئی روک لائی سی پر اسیں اوہ روک بھنّ کے دلی وچّ داخل ہوئے تے سرکار دی ہکّ تے آن کے کسانی دا جھنڈا گڈّ کے دسیا ہے کہ ایس روہ نوں کوئی سرکاری طاقت روک نہیں سکدی۔ ہن اسیں اپنا ڈیرہ اس میدان وچّ لایا ہے جو ساڈی دلی دے اندر دی حاضری دا پرتیک ہے، ساڈے ڈیرے دی نشانی ہے۔“
اجیہا کہنا سی براڑی میدان وچّ بیٹھے کسان ویراں دا۔
پینتی دے قریب ٹریکٹر-ٹرالیاں نال کساناں نے اس میدان وچّ اپنا ڈیرہ لایا ہویا ہے۔ اتھوں دی روزمرہ دی زندگی وی دلی دیاں باقی حداں اپر چل رہے سنگھرش توں بہتی وکھری نہیں ہے۔ اتھے دلی وچوں وی سنگت آوندی ہےجو سویر یا باقی سمیں لنگر دی سیوا کردی ہے۔ پر زیادہ تر اتھے بیٹھے کساناں ولوں خود ہی اپنا لنگر تیار کیتا جاندا ہے تے اکٹھے بہہ کےچھکدے ہن۔
دن ویلے کئی پترکار وی آوندے اتے ایہنا نال سوال جواب کیتے جاندے ہن۔ زیادہ تر سماں آپسی چرچہ یا سیوا وچّ گزردا ہے۔ کسان ویراں موقعے موقعے تے اس میدان وچوں باہر جاندے ہن اتے سرکار خلاف شانتمئی روس پردرشن وی کردے ہن۔ جویں کجھ دن پہلاں ہی اوہناں کپڑے اتار کے پردرشن کیتا سی۔ اجیہا پردرشن ایہنا انوسار کافی وار کیتا گیا ہے۔
اتھے وی باقی سرحداں دے دھرنیاں وانگ جتھے بدلدے رہندے ہن۔ اتھوں دے کساناں سانوں ایہہ وی دسیا کہ سرکار نے باقی کساناں اتے ساڈے لئی وی کئی سہولتاں جویں کھان پین اتے رہن آدی دا پربندھ کیتا سی پر اسیں کوئی سرکاری سہولت قبول نہیں کیتی اتے جس کرکے اوہناں سیاسی پارٹیاں نوں اپنا پربندھ واپس لجانا پیا۔ بھاویں بہتے لوکاں دا دھیان دلی دیاں سرحداں تے چل رہے سنگھرش تے ہی زیادہ جاندا ہے پر بہہتیاں نظراں توں اوہلے، اس میدان وچوں وی سنگھرش پورے جوشیلے طریقے نال جاری ہے اتے کرتیاں دا ایہہ قافلہ وکھووکھ تھاواں توں ہندا ہویا فتح ولّ ودھ رہا ہے۔
ایتھے بیغمپرا وس گیا ہے
اس مورچے وچ اندولن دے علاوہ بہت کجھ ہو رہا ہے۔ لوکاں نے سڑک تے ٹرالیاں نوں عارضی گھر وچ تبدیل کر لیا ہے۔ لوک گھر دے سارے کم ایسے سپیس ( تھاں) وچ کردے نظر آوندے ہن۔ اک نواں شہر وس گیا ہے۔ اس نویں شہر دی اپنی جیون شیلی ہے۔ ساڈی فوٹوگرافراں دی ٹیم اس سبھ نوں کیمرے راہیں سہیج رہی ہے اتے شوشل میڈیا اتے بنا کوپیرائیٹ مہئیہ وی کروا رہی ہے۔ اسیں مورچے دی باہروں نہیں اندروں حمایت کر رہے ہاں۔ جے لوک جھنڈے چکّ کے لڑ رہے ہن تاں اسیں کیمرے چکّ کے لڑ رہے ہاں۔
اس نویں شہر دے باشندیاں دا اکو اک ٹیچا اک ڈھیٹھ اتے نرلجّ براہمنوادی حکومت توں اپنیاں منگاں منواونا ہے۔ اس اک ٹیچے دے واسطے اکٹھے ہو کے لڑن دی سانجھ نے لوکاں وچالے جاتی دے وکھریویاں، اوہناں دے ذمیندار اتے بے زمینے ہون دے ٹکراءنوں وی گھٹایا ہے۔ سانجھے گھول لوکاں نوں ایہہ گلّ سمجھاون وچ سہائی ہندے ہن کہ ساڈی لڑائی فرقو ونڈیاں پاون والیاں خلاف سیدھت ہونی چاہیدی ہے۔
کھیت مزدوراں دے کول بھانوے وسیلے نہیں ہندے کہ اوہ کساناں وانگ لما سماں اتے بھاری گنتی وچ شامل ہو سکن۔ پر بہت سارے مزدور، چھوٹے کساناں دے واہناں تے چڑھ کے اتھے پہنچے ہن۔ اوہ اکو تھاں رہِ سوں رہے ہن۔ اک دوجے دے کمبل رزائیاں ورت رہے ہن۔ اتھے رویداس جی دا قیاسیا بیغمپرا وس گیا جس وچ کوئی کسے دا فرق نہیں ہے۔ کوئی غریب نہیں ہے،کوئی امیر نہیں ہے۔ کوئی چھوٹا نہیں ہے، وڈا نہیں ہے۔ کوئی اچی جات نہیں ہے، کوئی نیویں جات نہیں ہے۔ کون لیا رہا ہے۔ کون بنا رہا ہے۔کون کھا رہا ہے۔ ایہہ سارے فرق تہانوں اس اندولن وچ نظر نہیں آونگے۔
نوجوان گائک، آگو اتے لوک پکھی سیاست
سنگیت طور
کنور گریوال، حرف چیمہ تے کنومپریا 25 ستمبر 2020 دی بھارت بند دے سدے توں بعد گھول وچّ اپنی جگہ تے کجھ کرن اتے گھول وچّ اپنا صحیح یوگدان لبھن دے جتن کر رہے سن۔
اک فون کال نال ایہہ تنّ جنے ستمبر دے اخیرلے دناں اچ اکٹھے ہوئے تے سانجھیاں میٹنگاں کرن لگے۔”لڑائی کی ہے،“ مینوں اک دن کنومپریا نے سمجھایا۔ کنور دسدے ہن کہ اوہ چھوٹے ہندیاں اپنے باپو جی لئی دوپہر دی روٹی تے شام دی چاہ لجاندے ہندے سن۔ سائیکل چلاوندیاں گرم چاہ دا ڈولو اوہناں نوں اج وی اپنے گوڈے وچّ وجدا محسوس ہندا ہے۔
”ایہہ کھیت ولّ لگے گیڑے سن کہ مینوں دھرتی دا انا موہ پیا،“ اوہناں کیہا۔ اوہناں دے باپو جی پنج کلیاں چوں ہوئی فصل نال پریوار پالدے رہے۔ اوہناں دے گیتاں چوں وی ایہہ اتہاس جھلکدا ہے کہ کھیتی کویں پریواراں دے پریوار پال رہی ہے۔ ایہہ ایہناں میٹنگاں دا ہی نتیجہ ہے کہ اوہ حرف چیمہ نال جڑے۔ جنا اوہ دوویں پنجاب دے دھرنیاں تے جاندے رہے اونا اوہ لوکاں نال جڑدے گئے۔ جتھے اس جوڑ نے ذمہ واریاں ودھائیاں اوتھے ہی ایہہ سمجھ آیا کہ جتھیبندیاں دے الیکے پروگرام دے نال چل کے گھول وچّ نوجوان منڈے کڑیاں نوں اندولن اتے جتھیبندیاں نال جڑن دا سنیہا دتا جا سکدا ہے۔
”کنور بھائی جی میوزک کمپوز کردے نے تے میں گیت لکھدا ہاں۔“ حرف نے دسیا۔ اوہناں مطابق ’لوکاں لئی‘ تے ’لوکاں دا‘ گاون لئی ’وکاں نوں‘ جاننا ضروری ہے۔ کسانی دے گھول نے اوہناں نوں اصل چ لوکاں نال جوڑیا تے ایہی کارن رہا کہ اوہ لوک-پکھی گیت، جو کہ جوانی نوں وی گھول دا حصہ بنا سکن، لکھن وچّ کامیاب ہوئے۔
”کنوں نال سانجھ نے مینوں بہت کجھ سکھایا،“ حرف دسدے ہن۔ اوہ 2017 وچ کنومپریا لئی کمپئین کرن ’PU‘ وی گئے سی۔ کہندے ہن کہ کنومپریا نوں ترتیب نال گلاں کرنیاں، لوکاں نال جڑنا تے سنگھرش کرنا آوندا سی۔ ایہہ کلا اوہناں لئی آپ سکھنی ضروری سی۔ ”آپ نال سانوں لڑنا آوندا سی پر سسٹم دا لڑنا کنومپریا توں سکھیا، “کنور کہندے نے۔
کنومپریا کہندے ہن کہ انقلاب اتھوں آوندا ہے جتھوں اسیں امید نہیں کردے۔ کنور اتے حرف نال رابطہ اک اچنچیت قدم سی، پر اس سہیوگ دے سر تے ہی اوہ ایہہ برتانت سرج سکے ہن۔ جتھے کہ نوجوانا نوں ترتیببدھّ سنگھرش نال جوڑیا جا سکے۔ کنومپریا اس اکجٹّ ہمبھلے نوں سہائک کم دسدے ہن۔ جتھیبند لوکاں نوں جتھیبند ہو کے سہائتا کرنا۔ ایہہ ضروری ہے کہ سبھ نوں سنگھرش چ اپنی جگہ دا پتہ ہووے۔ ساڈی جگہ سہائک ہونا ہے، کنور تے حرف نوں ایہہ پتہ سی۔ اوہناں نوں ہریانہ ’چوں 25 ستمبر توں پہلاں ہوئے کساناں دی کٹمار نے اندروں جھنجوڑیا۔
”شاید لالا لاجپت رائے تے ہوئے پولیس لاٹھی چارج نے شہید بھگت سنگھ نوں وی اویں ہی جھنجوڑیا ہووےگا۔“ کنومپریا دسدے ہن۔
”ساڈی جوانی ساڈے بزرگاں نے جھنجوڑی ہے پر صحیح دشا جتھیبند دشا دی وی اونی ہی لوڑ رہندی ہے تاں کہ سنگھرش دا راہ پدھرا رہے۔“
کنومپریا انوسار پہلاں میٹنگاں وچ ایہہ طے کرنا اوکھا سی کہ اوہ کر کی سکدے ہن۔ کہڑا ایسا یوگدان ہے جو سنگھرش وچ نوجواناں دی حصیداری ودھاوے تے سنگھرش نوں لیہ تے رکھے۔ اوہناں نے ڈائری وچّ ہر نام نال اوہناں دھرنیاں دی گنتی لکھی جناں وچ اوہ شامل ہوئے۔ اس میٹنگ توں بعد ایہہ اکٹھے 50 توں ودھ دھرنیاں وچ حاضری لوا چکے سن۔ اس نال حوصلہ ودھیا۔ پروٹیسٹ، آنلائین کمپئین، کسان آگواں نال تالمیل اتے ہور پروگرام الیکے گئے اتے ہفتہ واری رپوٹنگ ہون لگی۔
”اعلان“ گیت کنور جی نے کڈھیا۔ حرف جنہاں نے کہ نانک سنگھ توں لے کے نیطشے اتے سنت رام اداسی توں لیکے ٹالسٹائے پڑھیا ہویا ہے، اس گلّ تے خوش ہن کہ کنور اتے کنومپریا دے ملے ساتھ صدقہ اوہ گائکی وچّ اپنے گیئر چینج کر سکے۔ اوہ اپنے آپ اتے سوسائٹی وچ آئے بدلاءنوں اک پراپتی وجوں دیکھدے ہن۔ کنومپریا کہندے ہن کہ سنگھرش جت لین توں بعد باقی مثلیاں نوں نجٹھن دی ’سٹریس‘ (اداسی/بھار) ہلے’پینڈگ‘ (باقی) ہے۔ بے روزگاری، فیس وچّ وادھے ورگیاں مشکلاں اس سنگھرش توں بعد وی رہن گیاں، پر ایہہ گلّ پکی ہے کہ نوجواناں وچ آس بجھی ہے۔ اوہ سنگھرش دے جھنڈے سٹن والے نہیں ہن۔ جتھے یونیورسٹی وچوں پڑھائی پراپت کرن دے بعد وی ساتھی نکھڑ گئے سن، اج سنگھرش چ اوہ مڑ اکجٹّ ہوئے ہن تے نویاں بنیاں سانجھاں نال دسمبر دی یخّ ٹھنڈ چ سنگھرش دا نگھّ مان رہے ہن۔ کنور انوسار ساڈے بزرگ جو کہ 50-50 سالاں توں لامبندی تے گھولاں نال جڑے ہن، نال جڑنا اتے صبر نال گھول لڑن دی کلا سکھ لینا، اج دے سنگھرش وچّ جوانی دا وڈا یوگدان سدھ ہووےگا۔ ”اس موڑ تے سنگھرش سادھوآں ورگی برتی منگدا ہے، ساڈا صبر تے ایکا قایم چاہیدا ہے،“ کنور کہندے ہن۔
کالے قانون دے ناں اتے روایتاں خلاف لڑدیاں عورتاں
سرمیت ماوی، سنگیت طور؛ ٹیکری مورچہ
کسان جتھے بندیاں دا لما چوڑا اتہاس ہون دے باو جود سرکار ولوں لیاندے گئے تنّ کھیتی قانوں ناں دے خلاف چل رہے دیش-ویاپی سنگھرش دے دوران، پہلی دفعہ کسان عورتاں دی بھاگیداری نوں دیش دے میڈیا نے اوہناں دی بندی تھاں دین ولّ قدم پٹیا ہے۔ اک پاسے سنیوکت کسان مورچے نے 18 جنوری، 2021 دا دن مہلا کسان دوس دے طور ‘تے مناون دا فیصلہ کیتا، دوجے پاسے چیف جسٹس آف انڈیا شرد اروند بوبڈے نے ٹپنی کیتی کہ ”عورتاں اتے بزرگاں نوں اندولن وچّ کیوں رکھیا گیا ہے؟“
اس ٹپنی دے جیکر اصل ارتھاں نوں سمجھیئے تاں مطلب ایہہ نکلدا ہے کہ عورتاں تے بزرگاں دی اپنی کوئی انسانی ہوند نہ ہووے بلکہ اوہ کوئی چیز وسط ہون۔ اجہیاں ٹپنیاں توں ستا وچّ بیٹھے لوکاں اتے اوہناں دے حمایتیاں دی عورت ورودھی سوچ صاف جھلکدی ہے۔ 2020-21 دا کسان اندولن اپنے آپ وچّ اجیہی سوچ دا منہ توڑواں جواب ہے۔ وڈی گنتی وچ عورتاں دی حصیداری اتے اوہناں دا کسان آگو دے رول وچّ سامنے آونا حکمراناں نوں ڈراوندا ہے۔
کسان اندولن وچ شامل جسبیر کور نتّ نوں کوئی انگلی توں پھڑھکے اس اندولن وچ نہیں لے کے آیا بلکہ اوہ ہزاراں کساناں-مزدوراں دی اگوائی کرکے اوہناں نوں اس اندولن وچ لیائے ہن۔ اوہناں کول پچھلے تِن دہاکیاں دے لوک سنگھرشاں دا تجربہ ہے۔ جسبیر کور پنجاب کسان یونین دے صوبہ کمیٹی میمبر اتے مہلا ونگ دے انچارج ہن۔ اوہ 1990 توں سرکار ولوں من کھی جن-سادھناں دے کیتے جا رہے نجی کرن اتے کارپوریٹ پکھی نیتیاں دے خلاف سنگھرش کر رہے ہن۔ مالوے دے پنڈاں وچّ جا کے خودکشیاں دے خلاف، قرضہ معاف کرواون دے لئی مزدوراں-کساناں نوں لامبند کرن اتے عورتاں نوں اوہناں دے حقاں لئی جاگروک کرن دا کم کر رہے ہن۔ کسانی اتے زمینی سنگھرشاں وچّ موہری رول نبھاوندیاں تنّ وار جیل جا چکے ہن۔
پرمجیت کور لوں گووال زمین پراپتی سنگھرش کمیٹی دے جنرل سیکریٹری ہن۔ 2014 وچ سنگرور ضلعے وچ بنی اس کمیٹی وچ اوہ شروع توں ہی کارکنّ رہے ہن| اوہناں انوسار کسانی قانون ، مزدوراں اتے دلتاں لئی سبھ توں زیادہ مارو ہونگے| اوہ کسان عورت دوس وچ شمولیت نہیں کر رہے کیونکہ اوہ پنجاب وچ مزدوراں نوں 26 جنوری دی پریڈ لئی تیار کر رہے ہن۔ اوہناں نے دسیا کہ جتھیبندک سنگھرش دیاں پراپتیاں مزدوراں اتے عورتاں دے مان سمان نوں بحال کردیاں ہن۔ اوہناں دی محنت صدقہ ہے اج اوہناں دی کمیٹی وچ عورتاں دی گنتی مرداں نالوں ودھ ہے۔ پر اوہ وار وار دلی نہیں جا سکدے۔ ”ساڈے کول ٹریکٹر ٹرالیاں نہیں ہن، جو کے اسیں اپنی مرضی نال دلی لجا سکدے ہاں۔ علاقے دے سینکڑے مزدوراں اتے عورتاں نوں دلی لجان دا ساڈا بجٹ 15 لکھ روپئے ٹپّ چکا ہے،“ پرمجیت دسدے ہن۔
امرجیت کور بھارتی کسان یونین ڈکوندا دے صوبہ آگو ہن۔ اوہ برنالہ ضلعے دے پنڈاں وچ عورت اکائیاں اسارن دا کم کردے ہن۔ 1997 دے کرنجیت کانڈ نے عورتاں نوں گھول وچ حصہ لین لئی جھنجھوڑیا سی۔ جتھیبند ہوئیاں عورتاں نے کرنجیت لئی نیاں منگن اتے لڑن والے آگو منجیت سنگھ دھنیر نوں موت دی سزا 2019 وچ معاف کروائی۔ پھر اک جٹ ہوئیاں تنّ کالے کھیتی قانوناں دے خلاف جوجھن لگیاں۔ امرجیت سرووچ ادالت دے عورتاں پرتی بیاناں توں حیران نہیں ہن۔ ”عورت نوں رسوئی وچ نظربند کرنا، اوہناں دے کم نوں کم نہ مننا تے اوہناں توں سنگھرش دے ادھیکار کھوہنا ایہہ دسدا ہے کے سرکار تے قانوں نی ڈھانچہ عورتاں دے حوصلے، آواز تے جتھیبندی توں ڈردا ہے،“ اوہ کہندے ہن۔
ایہہ آگو عورتاں پہلے دنوں پنڈاں وچ جا کے لوکاں نوں بھاجپا سرکار دے ملوزوری پاس کیتے ایہناں کالے قانوناں دے خلاف جاگروک کردیاں رہیاں۔ جسبیر جی 27 نومبر توں ہی ٹکری مورچے تے ڈٹی ہوئے ہن۔ اوہ سنیوکت کسان مورچہ کمیٹی، ٹکری دی اکلوتی عورت میمبر ہن۔ جدوں سی.جے.آئی. بوبڈے ولوں عورت اندولنکاریاں ‘تے کیتی گئی ٹپنی بارے جسبیر کور نے کیہا، ”عورتاں کسے دیاں پچھلگ نہیں ہن کہ کسے دے کہے“ تے اتھے آ گئیاں۔ اسیں مائی بھاگو تے جھانسی دی رانی دیاں وارث ہاں اتے اوہناں وانگ ہی ڈٹّ کے ظلم دے خلاف لڑاں گیاں۔ عورتاں دنیاں دی ادھی آبادی ہن اتے کوئی وی جنگ ادھی آبادی دی شمولیت توں بنھاں جتی نہیں جا سکدی۔ جدوں تکّ ایہہ کالے قانون واپس نہیں لئے جاندے اسیں واپس نہیں جاواں گیاں۔“
امرجیت مطابق پنجاب وچ حجے عورتاں ہور وی لامبند ہو رہیاں ہن۔ جتھے دلی جا کے حصہ پاونا ضروری ہے اوتھے پنجاب وچّ عورتاں نوں اکجٹّ کرنا تے اوہناں وچوں آگو عورتاں تیار کرنیاں وی بہت اہم ہے۔ پرمجیت انوسار مزدوراں لئی دلی جانا اس لئی ضروری نہیں کہ اوہ کسان نال سیری ہن۔ “سرکار دیاں پھاشیوادی اتے منوں وادی مانسکتا نوں نکارنا سمیں دی سبھ توں وڈی لو ڑ ہے۔ اسیں اشدھّ نہیں ہاں۔ دلت عورتاں اونیاں ہی منکھ نے جنیاں کہ باقی عورتاں،” اوہ کہندے ہن: ایہہ آگو عورتاں پہلے دنوں پنڈاں وچ جا کے لوکاں نوں بھاجپا سرکار دے ملوزوری پاس کیتے ایہناں کالے قانوناں دے خلاف جاگروک کردیاں رہیاں۔ جسبیر جی 27 نومبر توں ہی ٹکری مورچے تے ڈٹی ہوئے ہن۔ اوہ سنیوکت کسان مورچہ کمیٹی، ٹکری دی اکلوتی عورت میمبر ہن۔ جدوں سی.جے.آئی. بوبڈے ولوں عورت اندولنکاریاں ”تے کیتی گئی ٹپنی بارے جسبیر کور نے کیہا“، عورتاں کسے دیاں پچھلگ نہیں ہن کہ کسے دے کہے ‘تے اتھے آ گئیاں۔ اسیں مائی بھاگو تے جھانسی دی رانی دیاں وارث ہاں اتے اوہناں وانگ ہی ڈٹّ کے ظلم دے خلاف لڑاں گیاں۔ عورتاں دنیاں دی ادھی آبادی ہن اتے کوئی وی جنگ ادھی آبادی دی شمولیت توں بنھاں جتی نہیں جا سکدی۔ جدوں تکّ ایہہ کالے قانون واپس نہیں لئے جاندے اسیں واپس نہیں جاواں گیاں۔
امر جیت مطابق پنجاب وچ حجے عورتاں ہور وی لامبند ہو رہیاں ہن۔ جتھے دلی جا کے حصہ پاونا ضروری ہے اوتھے پنجاب وچّ عورتاں نوں اکجٹّ کرنا تے اوہناں وچوں آگو عورتاں تیار کرنیاں وی بہت اہم ہے۔ پرمجیت انوسار مزدوراں لئی دلی جانا اس لئی ضروری نہیں کہ اوہ کسان نال سیری ہن۔ ”سرکار دیاں پھاشیوادی اتے منوں وادی مانسکتا نوں نکارنا سمیں دی سبھ توں وڈی لو ڑ ہے۔ اسیں اشدھّ نہیں ہاں۔ دلت عورتاں اونیاں ہی منکھ نے جنیاں کہ باقی عورتا“، اوہ کہندے ہن۔
ساڈیاں عورت آگوآں دا سنگھرش دسدا ہے کہ کسان اندولن وچّ شامل ایہہ عورتاں کیول تنّ کالے قانوں ناں ہی نہیں بلکہ پترستا، جاتیواد، منوں واد، اتے پھاشیواد دے خلاف وی لڑھ رہیاں ہن۔
اک شعر
اٹھ کرتیا اٹھ وے، اٹھن دا ویلا
جڑھ ویری دی پٹ وے، پٹن دا ویلا
(سنت رام اداسی)
